20 października w Śremie. 81. rocznica rozstrzelania mieszkańców na rynku w Śremie

Jesień 1939 roku to początek czarnej karty historii współczesnego świata. 81 lat temu, 1 września, w jeden ze zwykłych piątków, jakich wcześniej było wiele, rozpoczęła się nawałnica, która przetoczyła się przez cały świat. Rozpoczęła się druga wojna światowa. Śrem i okoliczne miejscowości również odczuły początek wojny.

Pierwszymi oznakami nadciągającej zawieruchy były m.in. szkolenia obronne, zaminowanie mostów, stanowiska przeciwlotniczych karabinów maszynowych w kilku strategicznych miejscach Śremu, przybycie 15 pułku ułanów do miasta oraz tłumy uchodźców, które z zachodu oraz południa kierowały się na Środę Wielkopolską i Wrześnię.

Już wkrótce w Śremie mieli pojawić się Niemcy. Zanim to jednak nastąpiło, odbył się sąd polowy, gdzie na karę śmierci skazano grupę niemieckich dywersantów. Zostali oni rozstrzelani. Właśnie ten sąd oraz jego wyrok posłużył później za pretekst do wydarzeń, które miały miejsce 20 października.

Niemcy do Śremu wkroczyli 8 września. Pierwsze oddziały wkroczyły do miasta od strony Gostynia. Już następnego dnia na śremskim rynku, na rozkaz Niemców zebrali się mieszkańcy miasta. Wówczas wybrano pierwszych zakładników. Najgorsze jednak dopiero miało nadejść.

W październiku za żołnierzami armii niemiecką do Wielkopolski wkroczyły specjalne grupy operacyjne policji bezpieczeństwa, czyli Einsatzgruppen. To właśnie one w dniach 20-23 października przeprowadziły pierwsze masowe egzekucje. Zostały one dokonane w ramach akcji Tannenberg.

W tym miejscu wracamy do sądu polowego i śmierci niemieckich dywersantów. Jak łatwo się domyślić hitlerowcy dowiedzieli się o tych zdarzeniach i to był dla nich pretekst, do aresztowań mieszkańców Śremu. Zatrzymywani byli przede wszystkim działacze społeczni, nauczyciele, urzędnicy, przemysłowcy, rzemieślnicy - aktywni członkowie społeczności śremskiej. Aresztowania trwały do czwartku 19 października.

Następnego dnia, w piątek 20 października, na godz. 9.00 na śremskim rynku stawić się mieli mężczyźni zamieszkujący Śrem. Wszyscy od 16 do 60 roku życia. Nieopodal ratusza ustawiony był już kulochwyt.

Rynek w Śremie został obstawiony przez Gestapo, a następnie na dzisiejszy plac 20 Października dotarł pluton egzekucyjny. Do Śremu przyjechał on specjalnym autobusem.

W śremskim ratuszu natomiast trwało pośpieszne sądzenie aresztowanych mieszkańców. Około godz. 10.00 pod kulochwytem ustawiono pierwszych skazanych aresztantów. Mężczyźni zostali ustawieni tyłem do plutonu egzekucyjnego. W sumie w dwóch turach zamordowano 19 synów ziemi śremskiej. Niektórych z nich dobijano strzałem z pistoletu prosto w głowę.

Podobne egzekucje odbyły się w kilkunastu Wielkopolskich miastach. Tego samego dnia, 20 października 1939 roku odbyły się one w Śremie, Środzie Wielkopolskiej, Książu Wielkopolskim, Kórniku, Mosinie oraz Kostrzyniu.

Mieszkańcy Śremu nie zapomnieli o wydarzeniach sprzed 81 lat. W tym roku, tak jak i w poprzednich latach 20 października będą wspominać 19 rozstrzelanych mężczyzn. Obchody tej smutnej rocznicy w historii miasta rozpoczną się o 16.30 mszą świętą w kościele farnym, gdzie zebrani pomodlą się za ofiary egzekucji, a następnie, po mszy świętej zebrani w świątyni przejdą do mogiły zamordowanych znajdującej się na przykościelnym cmentarzu.

Po modlitwie przy mogile rozstrzelanych wszyscy przejdą na śremski rynek, gdzie odbyła się egzekucja. Tam około godz. 18.00 odczytany zostanie apel poległych.

Po oficjalnej części obchodów zebrani na śremskim rynku będą mieli okazję zobaczyć wyjątkowy spektakl w wykonaniu aktorów Teatr Biuro Podróży. Carmen Funebre - taki tytuł nosi spektakl - to zainspirowana konfliktem w Jugosławii historia narastającego sporu, kiełkującego i rozrastającego się nacjonalizmu oraz wojny.

Środkami, jakie są wykorzystywane podczas spektaklu, są m.in. ogień, muzyka oraz efekty świetlne. Wszystko razem sprawia bardzo silnie wrażenia na widzach. Spektakl, to uniwersalna historia, która dotyczy tak samo walk w Jugosławii jak i wydarzeń, które swój początek miały w 1939 roku.

• Józef Adamski (lat 52) – stolarz
• Jan Berełkowski (lat 56) – kupiec
• Stanisław Czorek (lat 40) – nauczyciel
• Hieronim Dąbrowski (lat 47) – adwokat
• Marian Ernst (lat 31) – kupiec
• Zygmunt Grąbczewski (lat 44) – ziemianin z Gaju
• Karol Sylwester Janusz (lat 54) – notariusz
• Edward Kaczmarek (lat 31) – technik budowlany
• Ignacy Król (lat 43) – rolnik
• Leon Laudowicz (lat 58) – dyrektor majątku Nochowo
• Franciszek Malinowski (lat 54) – fabrykant
• Seweryn Matuszewski (lat 60) – lekarz
• Leon Meller (lat 33) – inspektor
• Antoni Muślewski (lat 53) – młynarz
• Władysław Nowak (lat 46) – wójt gminy Śrem
• Wojciech Pawłowski (lat 70) – rolnik
• ks. Antoni Rzadki (lat 42) – prefekt gimnazjum w Rogoźnie i Śremie
• Walenty Szeller (lat 42) – urzędnik
• Witold Staniewski (lat 38) – sędzia

__________
Źródło: "Dzieje Śremu" pod redakcją Stefana Chmielewskiego, PWN 1972